Gjensyn med dialekten

I helga var foreldra mine på besøk, og då blir det jo alltid litt mimring. For nokre dagar blir ein plassert i eit univers som ein flytta ifrå for to tiår sidan: barndomsvener, gamle naboar, stadnamn... Alt dette som var kvardagen ein gong, men som no ligg stadig lengre bak skallen.Til ein viss grad gjeld det også språket.

Det er rundt 20 år sidan eg flytta frå min barndoms Årdal, og alt då var det naturlegvis forskjell på kva ord ég brukte og kva ord dei godt vaksne i bygda brukte. Sidan har eg budd på ulike stader, fått ein sambuar frå Austlandet og ein jobb som krev at eg snakkar bokmål i undervisinga. 

Far derimot har budd i heimbygda så å seia heile sitt 74 år lange liv. Han er årdalsbu i sjel og mål, og han firer ikkje ei staving. Derfor blei det eit nostalgisk gjenhør med ord og uttrykk som har glidd ut av det aktive ordforrådet mitt, i den grad dei i det heile har vore ein del av det. 

Far snakka blant anna om lam som stønte og gamle damer som spøte. Det fyrste tyder leika, eller meir presist det den trønderske mora mi ville ha kallla knåvast. Spøte er preteritum av å spøda (spøde - spøte - har spøt, etter same system som å bada i Årdal) og er det same som å strikka. På eit tidspunkt spurte han òg mor om ho hadde fått med seg taskå, noko som tyder noko heilt anna i Ryfylke enn mange andre stader.

Det lærte eg i studietida. Det var både sjokk og vantro i blikket på ei medstudine frå Stord då eg ba henne senda meg taskå mi.

- Hææ?

- Taskå mi. Der. På andre sidå av bordet.

- Å, vesko ja. Eg syntest du sa tasko.

- Eg sa det. Ei taska er jo ei veska.

- Veit du kva taska betyr på Stord?

No veit eg det, og eg veit òg at me er ganske åleine om vår bruk av ordet, så eg har klokeleg fasa det ut. 

Etter 48 år i Ryfylke har sjølvsagt mor fått med seg kva ei taske er der i garden, og ho bruker det slik sjølv stikk i strid med barnelærdomen sin. Ho er naturlegvis blitt ganske så kunnig i Ryfylkemålet (utan at ho skal skuldast for å snakka det sjølv) gjennom tiåras løp at eg blei litt overraska då ho ikkje hadde oppfatta at me bruker y i å klyppa. Det var slett ikkje ho, men eg som blei svar skuldig då far plutseleg spurte:

- Går du til med det at du har balkong med utsikt?

"Gå til med"? Begge påstod at dette uttrykket var eit gjengs årdalsuttrykk medan eg måtte innrømma at eg alltid hadde hørt det før, korkje frå far eller nokon annan. Ikkje ein gong naboen Nora, som godt kunne snakka om kva ho spøte ijærkveld. Og endå verre: Mor og far sleit kraftig med å forklara det. Eller rettare: Dei greidde det ikkje, sjølv ikkje etter ein diskusjon seg imellom. Til slutt sa eg at far måtte jo ha meint noko då han sa det. Så kva meinte han? Det viste seg at han meinte om det var kjekt med balkong. Altså: "Gå til med noko" var det same som "synes at noko er kjekt". I alle fall i fylgje opphavet mitt.

I fylgje dialektordboka for Hjelmeland av min gamle tysklærar, Olav Hetland, tyder "gå til" å legga merke til. Til dømes: "Eg går så til koss han eldest." Her manglar derimot preposisjonen men, og det er jo ganske utenkeleg at far spør meg om eg legg merke til at eg har balkong. Han heng jo der, like utanfor døra! Balkongen, altså.

Sjølv er eg usikker på om eg går til (med) uttrykket. Det kjem rett og slett an på kva tyding ein vel: Eg har jo lagt merke til uttrykket, men eg kan ikkje seia det er så kjekt.