Kjell si tavle
Ein blogg om språk med meir
lørdag 2. november 2024
Foreninga hennar mor
fredag 28. juni 2024
Mot toppen på "ærleg" vis
søndag 17. mars 2024
Av fulle folk
Av born og fulle folk får ein høyra sanninga, heiter det. Vel, om dei ikkje alltid serverer oss sanninga, kan dei vera ganske frittalande - også i samanhengar der folk flest føretrekk å halda ein så låg profil som mogleg. Som til dømes på bussen.
For ei tid sidan kom eg over ein tekst eg må ha skrive då eg nettopp hadde flytta til Stavanger for å studera hausten 1991. Det er ei heilt sann skildring av ein i utgangspunktet heilt vanleg busstur inn til sentrum ein kvardagsmorgon. Heilt vanleg blei han derimot ikkje, for det kom ein full mann med meiningar om bord. Her er teksten, lett omarbeidd.
Frå vindaugsplassen såg eg mannen som stod og sjangla på busstoppen utanfor Siddishallen. Synet av halvlangt hår, utsliten dongerijakke og halvtom flaske ga fritt leide for fordommar av alle slag, og eg målte anitpatiane mot stakkaren mens bussen svingde til sides og stoppa. Eg konkluderte med at det var greitt at han kom om bord, men han trong ikkje nettopp setja seg ved sida av meg.
Det gjorde han ikkje. Han kika seg litt rundt før han sette seg på ein vindaugsplass mot kjøreretninga, to rader føre meg. Han tok eit raskt blikk rundt på oss. Me prøvde å ikkje sjå på han. Han rista på hovudet. Så begynte han å snakka. Stemmen var klar og stødig og nådde utan problem til dei bakerste setene. Han sa:
- Fy faen så seriøse alle er her! Ingen som ler. Ingen som smiler. Ingen som snakkar saman. Bussen er søren meg den mest usosiale plassen på jorda. Men det er ikkje meint slik. Ein skal hyggja seg på bussen. Sjå, her sit de to og to og berre ser på kvarandre, ingen seier noko. Alle sit bare og ser på dei andre og tenkjer: "Kor skal han? Går ho på skulen? Han hadde seg nok ein rangel i år." Men snakka saman, nei, det er det ingen som gjer.
- De har jo ei rekkje ting felles, sa han til jenta som sat rett imot han. Du har blå bukse, ho har blå bukse. Han har joggesko, sa han og peika på ein gut tvers over midtgangen, og det har ho òg. Eg er gammal, men du er ikkje gammal, og det er heller ikkje ho på sida av deg. Noko må de jo ha å snakka om - nokre felles interesser, handball, fotball, bilcross eller felles venner.
Jenta kika brydd utover Mosvatnet. Han fortsette.
- Heile gjengen sit berre og stirrar på kvarandre. De skal vel på jobben eller skulen og har ikkje tid til å snakka. No sit de her og berre ser på meg fordi eg bryt tausheita. Ja, du der i den blå lua òg. Eg såg det med ein gong. Du treng ikkje snu deg vekk og lata som ingenting.
Bestemora i blå lue studerte intest Texaco-stasjonen me kjørte forbi, mens mannen tok ein kort kunstpause. Han fekk auge på to som søv.
- Dei to som søv der er sikkert kompisar, slår han fast. Hadde seg nok ein skikkeleg rangel i går. Hei! Du som søv der - du jobbar vel i kommunen, du? Ikkje det, nei. Kjem du for seint på jobben no, kanskje? Ikkje det heller, nei. Men han andre som søv der - er det kompisen din? Å nei. Han skal vel kanskje av her, forresten. Best å vekkja han, ein veit jo aldri. Som sagt så gjort. På veg inn i rundkjøringa til motorvegen dulta han borti den sovande mannen.
- Å, så du har kontroll på kor du er. Deg har eg forresten truffe før, ikkje sant? Det var det eg visste.
No vende han seg på ny til jenta som sat ovanfor han.
- Er det meg du synes er løyen sidan du ler? Du går vel på skulen, du? Kva skule då? På naturfaglina? Sånt om plantar og dyr og sånt? Sei meg, kva heiter den hekken rundt huset der, då? Enn det treet der? Nei, ikkje der - det er ein lyktestolpe, det. Det treet der. Veit du ikkje dét heller? Kva er det de lærer på skulen? Men du veit vel kva tre som står i midtrabatten her. Ikkje? Det gjer eg. Det er lønn.
Me var komne til rundkjøringa i Kannik, og mannen gjekk gradvis over frå filosofiske betraktningar til meir praktiske utfordringar.
- Nei, noko så usosialt! Eg seier det, eg, at det er mykje merkeleg her i verda. Det var då forresten som bare faen med den flaska. Er det ingen som har ein lommekniv med korketrekkjar?
Det var det ingen som hadde. Det var i alle fall ingen som sa noko. Ikkje eg heller. Dessutan skulle eg av ved jernbanen, på holdeplassen rett ovanfor polet, og kniv hadde eg jo uansett ikkje. Det siste eg høyrde då eg gjekk ut, var eit hjartesukk:
- Eg skulle så gjerne hatt meg eit glas vin. Må vel få lov til det?
Bussdøra gjekk igjen bak meg. Ute var det klarvêr og litt kaldt, og bussar dura overalt.
onsdag 6. mars 2024
Svalbardpengar
mandag 1. januar 2024
Nytt år og ny kalender
For nokre år sidan oppdaga me eit spørjeprogram som går dagleg vinterstid på den tyske TV-kanalen Das Erste. Det er eit litt annleis spørjeprogram der spørsmåla ikkje er henta ifrå det folk flest går rundt og veit. Det kan vera om parringsritual til ein papegøyeart i Amazonas, opphavet til ord og uttrykk, pussige hendingar som har skapt kuriøse overskrifter rundt i verda eller kva du kan laga av ein tannstikkar, ein limtube og eit bilhjul. Det er alltid tre svaralternativ, for kven går vel rundt og veit slikt? Og nettopp dét er namnet på programmet: Wer weiß denn sowas?
Under ein tur i Tyskland i 2020 oppdaga me at TV-programmet òg har sin eigen bordkalender. Eitt spørsmål kvar dag måndag - fredag og eitt for helga. Det måtte me jo ha. Dagens spørsmål blei raskt ein middagstradisjon, sidan det er artig å diskutera spørmåla, i tillegg til at det er god språktrening sidan det alltid er ei forklaring til svaret. Då året var slutt, måtte me jo ha den for 2021. Og deretter ... Kort fortalt: I går kom me i mål med vår fjerde WWDS-kalender med rett svar på eit spørsmål om året 2100. (Svaret var at det ikkje er skotår.) Og i dag innvia me kalender nummer fem med eit spørsmål i kategorien "?":
"I Want to Break Freeze", "Gritney Spears" og "Hansel og Grit-All" er ...?
A) iskvalitetar i kunstløp
B) namn på klimaanlegg
C) namn på skotske brøytebilar
Ja, wer weiß denn sowas? Vel, me svarte faktisk rett på dette spørsmålet, men me må med skam melda at fire år med quiz-kalender ikkje har gjort oss så mykje klokare. Etter omtrent 1200 spørsmål hugsar me ei handfull svar – i beste fall! Som regel har me gløymt gårsdagens svar – og spørsmål – når me skal bla om. Men eg sit i alle fall igjen med litt potensielt livbergande kunnskap, som at Eiffeltårnet strekk seg 30 cm på ein sommarsdag (for å krympa igjen om natta), og at tyske ord i gjennomsnitt har 6,09 boksatavar.
Godt nytt år!
søndag 17. desember 2023
Han med straffen
For ei veke sidan blei fotballsesongen 2023 avslutta med kvalifiseringskamp mellom Vålerenga og Kristiansund, som blei avgjord på straffesparkkonkurranse. Begge laga leverte gode straffar, og åtte av ni gjekk i mål. Dei fleste var godt plassert nede ved stolperota, anten til høgre eller til venstre for keeper - akkurat som eg skulle ha gjort det sjølv. Eller rettare: Akkurat slik eg pleidde å gjera det sjølv då eg spelte på smågutelaget heime i Årdal.
Eg var absolutt ikkje nokon bærebjelke for laget. Tvert om. Eg var liten og sped og dermed mykje - kanskje mest - reserve. Men eg hadde éin spisskompetanse: straffespark. Eg fylgde same oppskrift kvar gong og plasserte ballen heilt inne ved ein av stolpane. Gjerne slik at han toucha borti stolpen. På den tida spelte alle med vaksen-mål, og då var slike straffar utakbare for halvannan meter høge målmenn.
Eg hadde nok ikkje 100 % utteljing, men det var jammen ikkje langt ifrå. Så kom den skjebnetunge heimekampen mot Tjensvoll frå Stavanger.
Formen var god. Eg hadde spelt bra i friminutt-kampen på skulen tidlegare på dagen og bøtta inn mål, og derfor var det litt irriteranda å stå på sidelinja. Det blei ikkje betre av at kompisane mine ute på banen valsa over bygutane og sette inn den eine skåringa etter den andre. Om eg hugsar rett, enda det med omtrent 8-1.
Til slutt slapp eg òg til. På det tidspunktet leidde me vel med fem-seks mål, så det var ingen grunn til høge skuldrar. No skulle det skårast!
Eg hadde vel så vidt kome inn på banen då me fekk straffe. Det var Øyvind som pleidde å ta straffane i kamp, men no ropte trenar Jarl frå sidelina at eg skulle ta han. No skulle det verkeleg skårast!
Eg plukka opp ballen og la han på 11-metersmerket. Mens eg gjorde det, kom ein av lagkameratane bortom og ga meg eit råd: "Sjå keeperen i augene, så ser han ikkje kva side du skyt til." Det var velmeint, men generelt er det ingen grunn til å gi nye råd til folk som har bortimot 100 % suksessrate på det dei skal gjera. Men å fylgja det same rådet, er direkte idiotisk. Eg kasta alle rutinar på sjøen, og flytta fokuset frå ballen og stolperota til keeperen. Det gjekk som det måtte.
Eg sparka nedi bakken så grastustene fauk. Ballen derimot, trilla sakte og pynteleg mot det eg jo hadde sikta på: keeperen, som bøygde seg ned og plukka han opp.
Dette skulle visa seg å få tre varige konsekvensar. For det fyrste fekk eg ei mental sperre som gjorde at eg faktisk mista teken på å ta straffar. For det andre blei eg minna om dette me ujamne mellomrom av storebroren min, som uheldigvis stod på sidelina, til eg blei vaksen. Kvar gong eg sa noko om at ein straffe på TV var dårleg, kom det eit "eg har no sett andre ta dårlegare straffe". Det hjalp ikkje ein gong at han sjølv laga sjølvmål på A-laget. Og kva er verst: sjølvmål eller straffebom?
Den tredje konsekvensen merka eg eit halvår seinare. På hausten skulle me spela returoppgjer i byen, og det var då eg høyrde det frå ein av Tjensvoll-spelarane under oppvarminga: "Der er han med straffen!" Eg var blitt kjendis ...
søndag 19. november 2023
Gullfisken Lenes korte, men eventyrlege liv
Eg driv og ryddar for tida og kvittar meg med ting eg ikkje bruker lenger. I dag fann eg fram gullfiskbollen som har stått tom i 23 år, og gjorde han klar for sal på Finn. Og då måtte eg jo tenka på Lene.
Våren 1999 var eg student i Kristiansand og budde i ein triveleg studenthybel på 25 kvadrat i bydelen Lund. Det var ikkje lov med husdyr i hybelhuset, men ein dag fekk eg eit innfall: Kva med ein gullfisk i ein bolle? Som tenkt, så kjøpt. Det vil seia: det blei to gullfiskar i ein bolle. Dama i butikken meinte nemleg at det kunne vera kjekt med selskap i bollen.
Mens eg rigga til "akvariet" mitt med planter og det som høyrde til, gjekk det ein song med gruppa Aqua på radioen i bakgrunnen, og dermed hadde fiskane fått namn: Aqua og Lene. Den fyrste etter gruppa, den andre etter vokalisten.
Både Aqua og Lene var slørhale-fiskar. Det var best å ha to av same type, blei eg fortalt. Men Lene skulle snart visa seg å vera ein tøffing på line med ein kampfisk, og ho var ikkje udelt einig med dama i dyrebutikken i at ein sju-liters gullfiskbolle var stor nok for to. Det tok vel berre nokre få veker før ho hadde rydda kompisen av vegen og Aqua drog på leir med Doffen frå reklamen for å ta vare på seg sjølv.
Ein ny sambuar med namn Willoch flytta inn, men også han blei altfor snart offer for Lene sin trong til å ha bollen - og ikkje minst maten - for seg sjølv. Dermed blei det feriekoloni på han òg.
Men no hende det noko. Lene blei sjuk. Veldig sjuk. Ho åt ikkje og blei slappare og slappare, og etter ei vekes tid såg eg at dette nok ikkje kom til å enda bra. Men Lene var som sagt ein tøffing, og ho kom seg gjennom uføret og blei frisk igjen. Frisk som ein fisk, rett og slett. Eg var altså student på denne tida, og ein av medstudentane mine var namnesyster med gullfisken min. Dagen etter at gullfisk-Lene hadde kvikna til, fortalde student-Lene at ho hadde vore skikkeleg dårleg dei siste dagane - slapp og utan matlyst.
Det var då eg forstod at gullfisk-Lene ikkje berre var ein tøffing. Ho var ein voodoo-fisk!
No starta eit omflakkande liv for Lene. (Gullfisk-Lene, altså - student-Lene er ute av historia.) Mange vil nok hevda at det er vanskeleg å ha eit omflakkande liv i ein gullfiskbolle, men det hadde altså Lene. Studieåret i Kristiansand tok nemleg slutt, og eg tok med meg fisk og bolle heim til Ryfylke. Der tilbrakte Lene sommaren på feriekoloni (ikkje den same som Aqua og Willoch) på skjenken til mor og far. Åleine. Eg gjer ikkje den same feilen tre gonger. Etter to månader gjekk turen vidare med bil til Trondheim, der eg skulle busetta meg.
Hundar får vanlegvis plass bak i bilen. Lene sat framme. Ho heldt til i eit Norgesglas med lok på golvet på passasjersida. Med jamne mellomrom tok eg pausar og skrudde av loket for å gi Lene litt ny luft mens eg åt eller strakk på beina, og slik suste Lene gjennom Ryfylke og Hardanger, over Hardangervidda og nedre del av Gudbrandsdalen til me kom til onkel og tante på Fåvang. Der overnatta me, og Lene blei foreviga med onkel sitt videokamera før me reiste vidare over Dovre og til Trøndelag neste dag. Lene fekk altså sett meir av Noreg enn gullfiskar flest.
Den nye leiligheita i Trondheim var dessverre dårleg eigna som opphaldstad for både Lene og meg, mørkt og fuktig, som det var. Når Lene sin bolle stod i vindauget, blei det for mykje lys og algeoppblomstring, men når eg flytta han vekk frå vindauget, blei det for lite lys. Det gjekk som det måtte, og ein haustmorgon svømde Lene på ryggen. Ho blei gravlagd i ei passe lita fyrstikkeske nedanfor Theisendammen på Byåsen, eit drygt halvår gamal. (Eg har for øvrig ikkje høyrt noko frå student-Lene heller etterpå. Me får tru at gullfisk-Lene si voodoo-kraft hadde kort rekkjevidde.)
Eg flytta ut frå leiligheita og fekk meg ny sambuar - denne gongen eit menneske - og etter ei lita stund fekk bollen nye bebuarar igjen: Prikken og Gonzales. Sistnemnde var oppkalla etter Speedy Gonzales fordi han stort sett suste rundt i bollen som ein virvelvind. Ingen av desse blei særleg gamle, dessverre, men Prikken blei yngst.
Gonzales såg ut til å ta tapet med fatning. Han var rett nok noko mindre virvelvindaktig, men det kunne jo berre skuldast at han hadde blitt vaksen. Uansett prøvde me å underhalda han, blant anna ved å kasta ein raud ball på utsida av bollen. Dette vekte interessen hans, og han bevegde seg opp og ned i vatnet i takt med ballen. Slik lot han seg underhalda to gonger, men den tredje gongen var det ingen reaksjon. Me prøvde igjen nokre dagar seinare, men nei. Han var lei av triksa våre. Det var som Ole I'Dole syng: "Det går én gang, kanskje fire, men aldri fem." Og dermed var myten om at gullfiskane berre hugsar i tre sekund grundig tilbakevist.
Då Gonzales òg la på ryggsvøm, blei det ikkje fleire gullfiskar i bollen, og sidan har han altså stått nedpakka med ymse stæsj i over tjue år. I arbeidet med dette innlegget oppdaga eg til mi store overrasking at eg berre har eitt bilete av fisk i bollen - og det i svart-kvitt! Men gullfisk gjer seg best i fargar, og dermed lot eg kunstig intelligens på nettet fargelegga biletet. Det gjekk høveleg bra, bortsett frå at dei grøne (!) plantene ser steindaude ut.
Slik såg dei ut, Gonzales og Prikken. Gonzales er til høgre og Prikken til venstre. Eller omvendt.