I bestemor si levetid

Bestemor, Marit Heggvold, blei fødd på Kvål i Melhus i 1904 og blei 78 ½ år gammal. Då ho blei fødd, heitte kongen Oscar 2 og snakka svensk. Bestemor var litt over eitt år gammal då unionen blei oppløyst og Norge endeleg blei ein sjølvstendig stat. Deretter kom store og små hendingar i historia som perler på ei snor gjennom livet hennar.

I 1911 vann Roald Amundsen kappløpet til Sydpolen, og året etter fann den fyrste flyturen her til lands stad mellom Borre og Fredrikstad. Viktigare var det at kvinner fekk stemmerett i 1913, og eitt år seinare braut den fyrste verdskrigen ut. Då var bestemor tiåring, og det var enno tre år til bokstaven Å kom inn i det norske alfabetet.

Bestemor var 14 då krigen tok slutt, og kort tid etter blei ho ramma av spanskesjuka, pandemien som tok livet av over 50 millionar menneske over heile verda – 15 000 av dei i Norge – mellom 1918 og 1920. Ho var 24 år og vaksen då penicilinen blei oppdaga ved ei tilfeldigheit i 1928 og revolusjonerte medisinen. I mellomtida hadde dei fyrste olympiske vinterleikane blitt arrangert (1924), og Norge hadde fått sin fyrste radiostasjon. Det skjedde i 1925.

Bestemor og bestefar gifta seg i februar 1929, og hausten same år ramma børskrakket i USA verdsøkonomien og danna grunnlaget for dei harde 30-åra, som kulminerte i den 2. verdskrigen. Då Norge blei invadert den 9. april 1940, var bestemor 36 år og hadde seks born. Etterretningsaktiviteten under krigen førte blant anna til at dei fyrste datamaskinane blei laga i England. Mor blei fødd under krigen, så då freden kom i 1945, var 41 år gamle Marit sju-barnsmor på Heggvold i Soknedal.

Ho skulle få tre born til før den moderne norske velferdsstaten såg dagens lys midt på 1960-talet. I jula 1969 fann dei olje i Nordsjøen, og Norge blei endra for alltid – berre eit halvt år etter at mennesket hadde gått på månen for fyrste gong. Det blei sjølvsagt vist på TV, som blei innført her til lands i 1960, same år som dei fekk elektrisitet i Heggvold. Då var bestemor 56 år gamal.

Med elektrisiteten kom ei rekke nyvinningar som gjorde livet lettare for ei mangebarnsmor på ein avsidesliggande gard. I det heile var det ei valdsam endring i kvinnenes livssituasjon og likestilling i bestemor si levetid. Politisk kan det symboliserast ved at ho var ni år då kvinnene fekk stemmerett i Norge og 76 år då landet fekk sin fyrste kvinnelege statsminister i 1981.

Det var kanskje den siste historiske hendinga før bestemor døydde i mars 1983 – om me ikkje reknar med nesten-sambygdingen Oddvar Brå sitt stavbrekk under ski-VM i 1982, då.

---

Mange av desse store hendingane er fjerne for oss i dag. Me les om unionsoppløysinga, den fyrste verdskrigen, spanskesjuka og før-elektrisk tid, men desse hendingane ligg jo så langt bak i tid. Eller gjer dei det? Eg hugsar jo sjølv folk som opplevde dei. Det er faktisk ikkje så lenge sidan før-industriell tid heller når far mimrar om morfaren sin - fødd i 1860.