Han med straffen

For ei veke sidan blei fotballsesongen 2023 avslutta med kvalifiseringskamp mellom Vålerenga og Kristiansund, som blei avgjord på straffesparkkonkurranse. Begge laga leverte gode straffar, og åtte av ni gjekk i mål. Dei fleste var godt plassert nede ved stolperota, anten til høgre eller til venstre for keeper - akkurat som eg skulle ha gjort det sjølv. Eller rettare: Akkurat slik eg pleidde å gjera det sjølv då eg spelte på smågutelaget heime i Årdal.

Eg var absolutt ikkje nokon bærebjelke for laget. Tvert om. Eg var liten og sped og dermed mykje - kanskje mest - reserve. Men eg hadde éin spisskompetanse: straffespark. Eg fylgde same oppskrift kvar gong og plasserte ballen heilt inne ved ein av stolpane. Gjerne slik at han toucha borti stolpen. På den tida spelte alle med vaksen-mål, og då var slike straffar utakbare for halvannan meter høge målmenn.

Eg hadde nok ikkje 100 % utteljing, men det var jammen ikkje langt ifrå. Så kom den skjebnetunge heimekampen mot Tjensvoll frå Stavanger.

Formen var god. Eg hadde spelt bra i friminutt-kampen på skulen tidlegare på dagen og bøtta inn mål, og derfor var det litt irriteranda å stå på sidelinja. Det blei ikkje betre av at kompisane mine ute på banen valsa over bygutane og sette inn den eine skåringa etter den andre. Om eg hugsar rett, enda det med omtrent 8-1. 

Til slutt slapp eg òg til. På det tidspunktet leidde me vel med fem-seks mål, så det var ingen grunn til høge skuldrar. No skulle det skårast!

Eg hadde vel så vidt kome inn på banen då me fekk straffe. Det var Øyvind som pleidde å ta straffane i kamp, men no ropte trenar Jarl frå sidelina at eg skulle ta han. No skulle det verkeleg skårast!

Eg plukka opp ballen og la han på 11-metersmerket. Mens eg gjorde det, kom ein av lagkameratane bortom og ga meg eit råd: "Sjå keeperen i augene, så ser han ikkje kva side du skyt til." Det var velmeint, men generelt er det ingen grunn til å gi nye råd til folk som har bortimot 100 % suksessrate på det dei skal gjera. Men å fylgja det same rådet, er direkte idiotisk. Eg kasta alle rutinar på sjøen, og flytta fokuset frå ballen og stolperota til keeperen. Det gjekk som det måtte.

Eg sparka nedi bakken så grastustene fauk. Ballen derimot, trilla sakte og pynteleg mot det eg jo hadde sikta på: keeperen, som bøygde seg ned og plukka han opp. 

Dette skulle visa seg å få tre varige konsekvensar. For det fyrste fekk eg ei mental sperre som gjorde at eg faktisk mista teken på å ta straffar. For det andre blei eg minna om dette me ujamne mellomrom av storebroren min, som uheldigvis stod på sidelina, til eg blei vaksen. Kvar gong eg sa noko om at ein straffe på TV var dårleg, kom det eit "eg har no sett andre ta dårlegare straffe". Det hjalp ikkje ein gong at han sjølv laga sjølvmål på A-laget. Og kva er verst: sjølvmål eller straffebom?

Den tredje konsekvensen merka eg eit halvår seinare. På hausten skulle me spela returoppgjer i byen, og det var då eg høyrde det frå ein av Tjensvoll-spelarane under oppvarminga: "Der er han med straffen!" Eg var blitt kjendis ...

Gullfisken Lenes korte, men eventyrlege liv

Eg driv og ryddar for tida og kvittar meg med ting eg ikkje bruker lenger. I dag fann eg fram gullfiskbollen som har stått tom i 23 år, og gjorde han klar for sal på Finn. Og då måtte eg jo tenka på Lene.

Våren 1999 var eg student i Kristiansand og budde i ein triveleg studenthybel på 25 kvadrat i bydelen Lund. Det var ikkje lov med husdyr i hybelhuset, men ein dag fekk eg eit innfall: Kva med ein gullfisk i ein bolle? Som tenkt, så kjøpt. Det vil seia: det blei to gullfiskar i ein bolle. Dama i butikken meinte nemleg at det kunne vera kjekt med selskap i bollen.

Mens eg rigga til "akvariet" mitt med planter og det som høyrde til, gjekk det ein song med gruppa Aqua på radioen i bakgrunnen, og dermed hadde fiskane fått namn: Aqua og Lene. Den fyrste etter gruppa, den andre etter vokalisten.

Både Aqua og Lene var slørhale-fiskar. Det var best å ha to av same type, blei eg fortalt. Men Lene skulle snart visa seg å vera ein tøffing på line med ein kampfisk, og ho var ikkje udelt einig med dama i dyrebutikken i at ein sju-liters gullfiskbolle var stor nok for to. Det tok vel berre nokre få veker før ho hadde rydda kompisen av vegen og Aqua drog på leir med Doffen frå reklamen for å ta vare på seg sjølv.

Ein ny sambuar med namn Willoch flytta inn, men også han blei altfor snart offer for Lene sin trong til å ha bollen - og ikkje minst maten - for seg sjølv. Dermed blei det feriekoloni på han òg.

Men no hende det noko. Lene blei sjuk. Veldig sjuk. Ho åt ikkje og blei slappare og slappare, og etter ei vekes tid såg eg at dette nok ikkje kom til å enda bra. Men Lene var som sagt ein tøffing, og ho kom seg gjennom uføret og blei frisk igjen. Frisk som ein fisk, rett og slett. Eg var altså student på denne tida, og ein av medstudentane mine var namnesyster med gullfisken min. Dagen etter at gullfisk-Lene hadde kvikna til, fortalde student-Lene at ho hadde vore skikkeleg dårleg dei siste dagane - slapp og utan matlyst.

Det var då eg forstod at gullfisk-Lene ikkje berre var ein tøffing. Ho var ein voodoo-fisk!

No starta eit omflakkande liv for Lene. (Gullfisk-Lene, altså - student-Lene er ute av historia.) Mange vil nok hevda at det er vanskeleg å ha eit omflakkande liv i ein gullfiskbolle, men det hadde altså Lene. Studieåret i Kristiansand tok nemleg slutt, og eg tok med meg fisk og bolle heim til Ryfylke. Der tilbrakte Lene sommaren på feriekoloni (ikkje den same som Aqua og Willoch) på skjenken til mor og far. Åleine. Eg gjer ikkje den same feilen tre gonger. Etter to månader gjekk turen vidare med bil til Trondheim, der eg skulle busetta meg.

Hundar får vanlegvis plass bak i bilen. Lene sat framme. Ho heldt til i eit Norgesglas med lok på golvet på passasjersida. Med jamne mellomrom tok eg pausar og skrudde av loket for å gi Lene litt ny luft mens eg åt eller strakk på beina, og slik suste Lene gjennom Ryfylke og Hardanger, over Hardangervidda og nedre del av Gudbrandsdalen til me kom til onkel og tante på Fåvang. Der overnatta me, og Lene blei foreviga med onkel sitt videokamera før me reiste vidare over Dovre og til Trøndelag neste dag. Lene fekk altså sett meir av Noreg enn gullfiskar flest.

Den nye leiligheita i Trondheim var dessverre dårleg eigna som opphaldstad for både Lene og meg, mørkt og fuktig, som det var. Når Lene sin bolle stod i vindauget, blei det for mykje lys og algeoppblomstring, men når eg flytta han vekk frå vindauget, blei det for lite lys. Det gjekk som det måtte, og ein haustmorgon svømde Lene på ryggen. Ho blei gravlagd i ei passe lita fyrstikkeske nedanfor Theisendammen på Byåsen, eit drygt halvår gamal. (Eg har for øvrig ikkje høyrt noko frå student-Lene heller etterpå. Me får tru at gullfisk-Lene si voodoo-kraft hadde kort rekkjevidde.)

Eg flytta ut frå leiligheita og fekk meg ny sambuar - denne gongen eit menneske - og etter ei lita stund fekk bollen nye bebuarar igjen: Prikken og Gonzales. Sistnemnde var oppkalla etter Speedy Gonzales fordi han stort sett suste rundt i bollen som ein virvelvind. Ingen av desse blei særleg gamle, dessverre, men Prikken blei yngst. 

Gonzales såg ut til å ta tapet med fatning. Han var rett nok noko mindre virvelvindaktig, men det kunne jo berre skuldast at han hadde blitt vaksen. Uansett prøvde me å underhalda han, blant anna ved å kasta ein raud ball på utsida av bollen. Dette vekte interessen hans, og han bevegde seg opp og ned i vatnet i takt med ballen. Slik lot han seg underhalda to gonger, men den tredje gongen var det ingen reaksjon. Me prøvde igjen nokre dagar seinare, men nei. Han var lei av triksa våre. Det var som Ole I'Dole syng: "Det går én gang, kanskje fire, men aldri fem." Og dermed var myten om at gullfiskane berre hugsar i tre sekund grundig tilbakevist.

Då Gonzales òg la på ryggsvøm, blei det ikkje fleire gullfiskar i bollen, og sidan har han altså stått nedpakka med ymse stæsj i over tjue år. I arbeidet med dette innlegget oppdaga eg til mi store overrasking at eg berre har eitt bilete av fisk i bollen - og det i svart-kvitt! Men gullfisk gjer seg best i fargar, og dermed lot eg kunstig intelligens på nettet fargelegga biletet. Det gjekk høveleg bra, bortsett frå at dei grøne (!) plantene ser steindaude ut. 

Slik såg dei ut, Gonzales og Prikken. Gonzales er til høgre og Prikken til venstre. Eller omvendt.

I bestemor si levetid

Bestemor, Marit Heggvold, blei fødd på Kvål i Melhus i 1904 og blei 78 ½ år gammal. Då ho blei fødd, heitte kongen Oscar 2 og snakka svensk. Bestemor var litt over eitt år gammal då unionen blei oppløyst og Norge endeleg blei ein sjølvstendig stat. Deretter kom store og små hendingar i historia som perler på ei snor gjennom livet hennar.

I 1911 vann Roald Amundsen kappløpet til Sydpolen, og året etter fann den fyrste flyturen her til lands stad mellom Borre og Fredrikstad. Viktigare var det at kvinner fekk stemmerett i 1913, og eitt år seinare braut den fyrste verdskrigen ut. Då var bestemor tiåring, og det var enno tre år til bokstaven Å kom inn i det norske alfabetet.

Bestemor var 14 då krigen tok slutt, og kort tid etter blei ho ramma av spanskesjuka, pandemien som tok livet av over 50 millionar menneske over heile verda – 15 000 av dei i Norge – mellom 1918 og 1920. Ho var 24 år og vaksen då penicilinen blei oppdaga ved ei tilfeldigheit i 1928 og revolusjonerte medisinen. I mellomtida hadde dei fyrste olympiske vinterleikane blitt arrangert (1924), og Norge hadde fått sin fyrste radiostasjon. Det skjedde i 1925.

Bestemor og bestefar gifta seg i februar 1929, og hausten same år ramma børskrakket i USA verdsøkonomien og danna grunnlaget for dei harde 30-åra, som kulminerte i den 2. verdskrigen. Då Norge blei invadert den 9. april 1940, var bestemor 36 år og hadde seks born. Etterretningsaktiviteten under krigen førte blant anna til at dei fyrste datamaskinane blei laga i England. Mor blei fødd under krigen, så då freden kom i 1945, var 41 år gamle Marit sju-barnsmor på Heggvold i Soknedal.

Ho skulle få tre born til før den moderne norske velferdsstaten såg dagens lys midt på 1960-talet. I jula 1969 fann dei olje i Nordsjøen, og Norge blei endra for alltid – berre eit halvt år etter at mennesket hadde gått på månen for fyrste gong. Det blei sjølvsagt vist på TV, som blei innført her til lands i 1960, same år som dei fekk elektrisitet i Heggvold. Då var bestemor 56 år gamal.

Med elektrisiteten kom ei rekke nyvinningar som gjorde livet lettare for ei mangebarnsmor på ein avsidesliggande gard. I det heile var det ei valdsam endring i kvinnenes livssituasjon og likestilling i bestemor si levetid. Politisk kan det symboliserast ved at ho var ni år då kvinnene fekk stemmerett i Norge og 76 år då landet fekk sin fyrste kvinnelege statsminister i 1981.

Det var kanskje den siste historiske hendinga før bestemor døydde i mars 1983 – om me ikkje reknar med nesten-sambygdingen Oddvar Brå sitt stavbrekk under ski-VM i 1982, då.

---

Mange av desse store hendingane er fjerne for oss i dag. Me les om unionsoppløysinga, den fyrste verdskrigen, spanskesjuka og før-elektrisk tid, men desse hendingane ligg jo så langt bak i tid. Eller gjer dei det? Eg hugsar jo sjølv folk som opplevde dei. Det er faktisk ikkje så lenge sidan før-industriell tid heller når far mimrar om morfaren sin - fødd i 1860.

Grammatikk.com er 10 år!

For 10 år siden i dag - den 20. august 2013 - publiserte jeg nettsida grammatikk.com. Undertittelen på nettsida er "norsk grammatikk kort forklart" og forteller kortfattet hva som er målet mitt med den: å presentere ulike temaer i norsk grammatikk på en lettfattelig og ikke for omstendelig måte. Alt innholdet er gratis nedlastbart i pdf-format, og dokumentene - med noen ganske få unntak - er skrevet på relativt enkel norsk. Innlærere på et øvre A2-nivå vil kunne lese de fleste dokumentene.

Samtidig kan det være greit å si kort hva grammatikk.com ikke er. Det er ikke et sted for lingvistister og folk med et lett tvangsnevrotisk forhold til grammatikk-terminologi. Fokuset er didaktisk, og det betyr blant annet at noe av terminologien er forenklet og at bare deler av sannheten sies av og til. Alt for å gjøre det mer lettfattelig og oversiktelig for brukerne som lærer norsk.

Prosjektet har blitt godt mottatt. I skrivende stund har det vært 1 151 484 besøk på grammatikk.com si startside. Daglig er det mellom 400 og 500 besøk i gjennomsnitt. Hovedmålgruppa er utlendinger som lærer norsk, men jeg vet at sida også blir flittig brukt av både kollegaer som underviser i norsk for utlendinger, studenter, skoleelever og nordmenn som bare lurer på grammatiske problem eller som vil vinne diskusjonen rundt lunsjbordet på jobben. En gang oppdaget jeg til min store overraskelse at dokumentet om nynorsk var veldig populært. Så gikk det opp for meg at det nærmet seg norskeksamen på videregående ...

Når jeg sier at nettsida er 10 år gammel, er det en sannhet med modifikasjoner. Den første urversjonen laget jeg så langt tilbake som i 2007 (eller kanskje 2006), og som mange andre gode ideer, var denne et resultat av latskap. På den tiden var jeg frilans-underviser i ulike bedrifter, og jeg ble lei av å forklare de samme tingene om og om igjen i tekstene som kursdeltakerne leverte inn, og dermed oppstod denne tanken: Hva om jeg la ut ferdige forklaringer på nettet og viste til dem i forklaringene? Det ville jo spare meg for mye arbeid! Som sagt, så gjort. På kort tid var "Norsk grammatikk kort forklart" en realitet under de private nettsidene mine, og allerede i oktober 2007 lå det ute 33 dokumenter fordelt på temaene verb, substantiv, adjektiv, pronomen, preposisjoner, ordstilling og "forskjellig".

Så, i 2013, "profesjonaliserte" jeg sida: skaffet domenet grammatikk.com og laget en grafisk profil. Etter hvert introduserte jeg også nye tjenester: muligheten til å sende inn spørsmål, ei mailingliste for å følge med på oppdateringer (2014) og drill-øvelser. De siste kom til under pandemien i 2020, da folk måtte sitte hjemme og pugge på egen hånd. Samme år ga jeg også ut boka Norsk grammatikk enkelt forklart på Fagbokforlaget, basert på nettstedet.

På jubileumsdagen ligger det ute 88 dokumenter om grammatikk, vokabular og uttale, i tillegg til 17 driller og én mal for flashcards med irregulære verb.

Fra et datateknisk perspektiv er det en drøy påstand at jeg profesjonaliserte sida i 2013. Den er fremdeles ei veldig low-tech nettside, laget i enkel html. Alle dokumentene er som sagt i pdf-format - først og fremst fordi det er veldig praktisk for brukerne, men også fordi det sparer meg for utrolig mye koding. Mottakelsen tyder på at dette har vært et riktig valg. Som en kjent butikkjede sier: Det enkle er det beste. (For å være ærlig tilsier vel mine ferdigheter som nettsidebygger at det aldri var noe alternativ til det enkle ...)

Nettsida grammatikk.com gir altså studenter, lærere og andre hjelp med norsk grammatikk, men hva får så jeg igjen for å drive med dette? Først og fremst er det veldig givende at jeg har jevnlig kontakt med brukerne av sida ved at de stiller spørsmål - noen enkle, andre en virkelig utfordring. De fleste skriver for øvrig til meg på norsk selv om de åpenbart nettopp har begynt å lære språket. Det er jo kjempeflott å se i seg selv! En god del av spørsmålene kommer også fra kollegaer, og da får jeg jo innblikk i hva som rører seg omkring i landet. Det er også spennende. Dessuten får jeg en og annen gang en litt uvanlig forespørsel, som da en ganske kjent artist skrev og spurte om et komma i en av sangtekstene sine. Eller da et firma spurte hvilket av to alternative slagord som var best norsk. Jeg sa ingen av dem og foreslo et tredje - som de bestemte seg for å bruke!

Noe annet som har vært en veldig positiv overraskelse under arbeidet med grammatikk.com, er i hvor stor grad brukerne - både her i Norge og i Langtvekkistan - engasjerer seg i nettsida. Ser de en trykkfeil, sier de vennlig ifra, og mener de at en forklaring er ulogisk eller vanskelig å forstå, så tipser de meg om det også. Alltid på en hyggelig måte. Og slik bidrar de til å gjøre sida stadig bedre. En ivrig bruker i Tyskland har på eget initiativ finlest så å si alle dokumentene og gjort meg oppmerksom på flere små hår i suppa. Uvurderlig!

Og så er det de som rett og slett bare setter seg ned ved tastaturet og sender en e-post til meg om at de liker sida og takker for hjelpa. Da får jeg bensin på tanken og lyst til å videreutvikle grammatikk.com med nye dokumenter og driller. Jeg har også ideer til helt nytt innhold, så den som følger med, får se hva som skjer de neste 10 årene.

Keep it simple ...

Som norsklærer for utlendinger har jeg et motto: Keep it simple - eller gjør det enkelt. Det er bedre å skrive enkle og forståelige setninger enn fancy setninger som kollapser og ikke får fram budskapet. Og det er nettopp her det ofte går galt for mange av studentene mine. De blir litt for ambisiøse og prøver å skrive det de oppfatter som et akademisk bra språk eller å si ting like komplisert som de gjør på morsmålet. Det er lett å forstå at professorer og doktorgradsstipendiater har et ønske om å skrive avanserte tekster, men det tar tid å komme dit. I mellomtida er keep it simple den beste strategien.

Derfor har jeg til og med en egen keep it simple-genser som kun brukes når jeg returnerer studenttekster, som en konstant påminnelse som ser ut til å hjelpe. Litt, i alle fall.

Keep it simple er ikke bare et godt prinsipp for dem som holder på å lære seg norsk (eller andre språk, for den del). Mange nordmenn kunne ha godt av å tenke mer i de baner før de uttrykker seg på morsmålet. For eksempel politiet. Jeg lurer av og til på om tåkeprat er et eget emne i politiutdanninga og om antallet striper på skuldra sier noe om hvor flink den aktuelle politimannen er til å pakke inn enkle budskap i unødvendige ord - helst substantiv, selvfølgelig. Problemet synes nemlig å tilta jo høyere opp i politisystemet personen hører hjemme. Etter ei trafikkulykke i 2021 fant politiet narkotika i ulykkesbilen, noe operasjonslederen uttrykte slik til VG:

Jeg kan bekrefte at det i forbindelse med ulykken ble gjort funn av narkotika i tilknytning til kjøretøyet.

Andre ganger er det faktisk gode grunner til å ikke gjøre det enkelt. Lovtekster er det beste eksempelet på det. Her trumfer presisjon alle andre ønsker og målsetninger. En lærer i et juridisk emne jeg tok en gang, sa det slik: Lover er ikke skrevet for å forstås, men for å ikke misforstås. 

Ei anna gruppe som har gode grunner til å ikke følge min keep it simple-filosofi, er politikere. For dem er det jo ofte om å gjøre at bordet - eller mer presist: ordet - ikke fanger. Jo mer krøklete og ordrikt man har formulert seg, jo enklere er det å omtolke og bortforklare senere hvis man blir konfrontert med noe som kan ligne et løftebrudd, en tvilsom forklaring eller en innrømmelse. Kanskje var det det avtroppende minister for forskning og høyere utdanning Ola Borten Moe tenkte på her om dagen.

Etter avsløringa av at han hadde gjort klønete (mange vil si: utspekulerte) aksjekjøp, ble han spurt av VG om han hadde snakket med statsministeren om å få bli sittende som minister. Det hadde han ikke. Så da var naturligvis neste spørsmål: Burde du gjort det?

Til dette svarte Borten Moe: Ja, det burde jeg - slutt å mase! Altså, det var det han mente. Det var ikke det han sa. Han sa:

I retrospekt kunne man kanskje spekulert rundt det, det tror jeg imidlertid hverken er i sakens kjerne eller et stort poeng for hverken nåtid eller fremtid.

Kunst, er det. Rett og slett kunst!

PS: Den nevnte keep it simple-genseren fant jeg i et butikkvindu bare minutter etter at jeg hadde fått ut litt frustrasjon over studenter som skrev for komplisert. Det var bare én igjen av genseren, den passet meg perfekt, og den var på 70% salg. Dette tolker jeg som at høyere makter støtter filosofien min.

Tomgangskjøring

 Det er like fordømt unødvendig og irriterande kvar gong: Folk som lar bilen gå på tomgang mens dei "berre tar ein liten telefon" eller ventar på at makkeren skal koma ut ifrå butikken. 

Her om dagen såg eg det igjen, denne gongen på parkeringsplassen ved Nardocenteret her i Trondheim. Ein bil kom opp og parkerte rett ved sida av meg like etter at eg hadde parkert. Inni sat eit ganske ungt par. Eg gjekk inn på butikken, og då eg kom ut, hadde nok dama gått inn i butikken, for i bilen sat mannen åleine med nasen i mobilen. Og med motoren gåande. Det var mange og tjue grader ute, så han trengde neppe straum til varmeapparatet. Kanskje han høyrde på musikk? Vel, motoren treng ikkje gå for å gjera det. Det held å skru på straumen. Batteriet går neppe tomt på dei få minutta.

Dei verste er kanskje dei som kjem ut ifrå butikken, set seg i bilen, startar motoren og så tar opp telefonen. KVIFOR??? Og så var det rørleggaren som sette seg i bilen ved Kiwi på Tunga og starta motoren før han tok opp matpakka ...

Det artige oppi dette er at dei som gjer slikt gjerne òg er dei bilgalne som klagar mest og høgast på bensinprisen.

I Sverige er dei flinkare til dette. Når du kjem kjørande inn i ein svensk by eller tettstad, møter ein gjerne eit skilt som seier at tomgangskjøring er forbode, eller med teksten "Tomgångskörning max. 1 min.". I kva grad dette blir handheva, veit eg ikkje, men det er i alle fall ei påminning om at dette ikkje er ønskeleg.

Foto: Ålands radio & TV.

Samtidig var det nettopp i Sverige me kom ut for den verste tomgangskjøraren av alle. Det skjedde i den temmeleg motoriserte tettstaden Ed, like over grensa frå Halden, for ein del år sidan. Me hadde kjøpt oss kvar vår is og sat i sola utanfor gatekjøkenet med det fantastiske namnet Jerry Berry. Så kom ein far med dottera og parkerte like framfor oss. Han (dottera var for ung til å bli rekna som medskuldig) lot motoren gå mens dei gjekk inn og bestilte mat på gatekjøkenet. Det tok vel omtrent ti minutt før dei kom ut igjen. Då snakkar me tomgangskjøring på meir enn ett plan ...

Hustrig comeback - og eit lite jubileum

Sist helg sykla eg mosjonsrittet Tour de Frøya på ..., ja, på Frøya. For meg var dette eit comeback sidan det var ganske nøyaktig fem år sidan sist ordinære mosjonsritt (eller turritt, om du vil). Dessutan var det min fyrste start på Frøya - i eit ritt som eg hadde høyrt mykje fint om.

Vêrmeldinga la derimot ikkje opp til at det skulle bli noka stor oppleving. Gjennom veka hadde yr.no lova varierande grad av kaldt blåsevêr med tilhøyrande regn, men varselet var litt meir optimistisk på rittdagen. Det var ganske brukbart då eg starta frå Trondheim kl. 8.30, men både vind og regn tiltok utover mot kysten, og då eg kom opp av Frøyatunnelen, plaska det ned og trea stod i 60 graders vinkel. Gradestokken nøydde seg derimot med åtte grader. 

På mirakuløst vis letta det den siste timen før rittet. Dermed kom me oss i alle fall tørrhjulte rundt sjølv om vinden framleis var noko hustrig, utan at eg tar for hardt i. Dei to fyrste mila i motvind gjekk i heile 21 km/t... Men så gjekk det jo tilsvarande lettare og fortare den andre halvdelen. Dermed kom eg greitt rundt som nr. 79 av 165 på ein time og 48 minutt sjølv om dagsformen ikkje var den beste.

Men uansett vêr og eigen dagsform var det ei hyggjeleg oppleving. Frøyværingane kan det med å arrangera sykkelritt. Touren er tydelegvis ein kollektiv happening der halve befolkninga stiller på dugnad og den andre halvdelen som heiagjeng langs løypa. Trass i den kalde vinden var det liv og røre med musikk, flagg, dans og applaus i kvar einaste bygd og grend. Ja, for ein sart ryfylking med haugianske aner blei det nesten litt valdsamt til tider...

Det var eit mosjonsritt slik det skal vera. God stemning og deltakarar av alle slag: unge og gamle, på racersyklar, offroadar og tandemsyklar. Ja, til og med to trehjulsyklar med to seter. Herleg! I førpandemisk tid og i solskin var det nok ei himla stemning, vil eg tru. Eg ser ikkje bort ifrå at det blir ein ny tur neste år, særleg om trøndersommaren skulle stikka innom.

Comebacket var òg eit lite jubileum: mitt 50. mosjonsritt sidan debuten i 1990. Det hadde vore fleire om det ikkje var ein 14 år lang pause mellom ritt nummer to og tre...

Dei femti startane fordeler seg på 28 ulike ritt, i kronologisk rekkefylgje: Rogalandsrittet, Jadarrittet, Storsjön runt, Markathriller'n, Byneset-Klæbu rundt, Trondheimsfjorden rundt, Sjælland rundt, Styrkeprøven Trondheim-Oslo, Bergmannsrittet, Hemnerunden, Vätternrundan, Telemark Tours, Selbu rundt, Rissa rundt, Minikarolinerrittet, Victoriarunden, Vasatrampet, Austrått Grand Prix, Trondheimsrittet, Tour of Jämtland (Trondheim-Åre), Hitrarittet, Siljan runt, Stærk, Snåsavatnet rundt, Smøla rundt, Olsokrittet, Tour de Tomtvatnet og Tour de Frøya - i alt 6365 km og eit utal opplevingar.

Minnebøker

Då eg gjekk på barneskulen rundt 1980, hadde me minnebøker der klassekameratar, andre vener, familiemedlemmar m.m. skreiv helsingar slik at eigaren av boka skulle minnast ein resten av livet. Berre få år seinare dukka skuledagbøkene opp. Der svarte venene på prefabrikerte spørsmål som "Favorittfarge" og "Verste fag på skulen", men i minnebøkene måtte ein vera kreativ og laga helsinga sjølv.

Ofte var det så som så med kreativiteten. Det gjekk mykje på standardhelsingar som: 

Mi adresse er som før - opp ei trapp og inn ei dør.

eller:

Hei på deg! Tre ord på snei! Du er grei!

for ikkje å snakka om denne klassikaren som har illustrert mangt eit minnebok-bidrag gjennom åra:

     L

    VEL

     V 

Delvis fordi helsingane gjerne (les: alltid) var så upersonlege, er det nok sjeldan takk vere minneboka ein hugsar gamle kjende. Eg hugsar til dømes ikkje den gode klassekameraten Gunnstein fyrst og framst på grunn av desse linene:

Eg skriv ditt navn med prikker. Håper de ikke stikker.

At eg framleis hugsar tidlegare klassekamerat og besteven Henning godt, skuldast heller ikkje denne noko avkorta helsinga - som i seg sjølv grensar til å vera ufrivillig minneverdig:

Sol ute sol et lite minne.

Dei som hadde minnebok sjølv, veit kva ord som manglar. Dei seriøse helsingane av meir personleg karakter kom frå dei vaksne som skreiv. Då kunne det vanka både personleg ros og bibelvers. Derfor inneheld minneboka også eit par ganske hyggjelege og varmande innslag. Innlegget til storebroren min, datert 10. juni 1981, er derimot ikkje blant dei:

Kjell Skrue står på hue i ei diger maurtue.

Sist eg var heime i Årdal, kom eg over den gamle minneboka til far frå tidleg på 1950-talet. Den var ganske annleis enn minneboka mi. Tidsanden var ei anna snautt ti år etter krigen, og venene hans hadde ein svært så vaksen og høgtideleg tone. Det gjekk mest på sitat frå nasjonalromantiske og oppbyggjande dikt, moralske tankar og bibelvers. Det heile var sirleg skrive og tidvis fint illustrert med teikningar, men temmeleg upersonleg, som flosklane i boka mi. 

Men det var eitt unntak: Liv. Ho hadde forstått poenget med minneboka og sa det rett ut i den beste minnebokhelsinga eg har sett. Liv skreiv:

Gløymer du meg, så nåde deg!

Og det funka: Far hugsa Liv, han, trass i at han ikkje hadde sett henne sidan skuledagane. 

Bruk refleks, sa bygda

Eg kjem frå ei lita bygd, og eg hugsar korleis heile bygda samla seg i stoveglasa før då me høyrde lyden av helikopter som kom inn frå fjorden. Den lyden fortalde oss at ein eller annan i bygda hadde vore uheldig eller blitt alvorleg sjuk. Alle fylgde lysa frå helikopteret for å sjå kor det gjekk ned. Kven var den uheldige? Korleis gjekk det med hen? At alle storma til stoveglaset, var sjølvsagt eit uttrykk for ektefølt nysgjerrigheit, men òg for omsorg.

Det er ofte ein floskel at alle tar vare på og viser omsorg for kvarandre i små bygder. Men av og til stemmer det, og då er det ganske hyggjeleg og fint. Og no har bygda vist omsorg for far på ein sjarmerande måte.

Det er inga overdriving å seia at far begynner å dra på åra, men han går framleis sin daglege runde på dårleg opplyste og til dels sterkt trafikkerte vegar. Det viser seg at fleire i bygda har reagert på at han er litt lite reflektert - i ordets mest konkrete tyding: Han er vanskeleg å sjå når han er ute og går. I mørket er som kjent alle kattar grå, og far er til alt overmål stort sett kledd i grått. Naboar og lastebilsjåførar har visstnok gitt uttrykk for at han burde gjera noko for å bli sett betre, og no har altså bygda tatt saka i eigne hender:

Her om dagen låg det ein flunke ny refleksvest frå eit lokalt firma i postkassen til foreldra mine. Det er omsorg i praksis. Far er for øvrig veldig nøgd med vesten og brukar han flittig.

Heia Årdal!

Hjelp, han vil ha melk!

Eg drikk ikkje kaffi. Eg likar det ikkje, så når me er på kafé, drikk eg vanlegvis te eller brus. Men av og til får eg rett og slett lyst på eit godt, gammaldags glas med melk. Melk og rosinbolle. Ja, det er barnleg - men kva så? Det er godt! 

Problemfritt er det ikkje å ha slike eksklusive vanar. Kafear og konditori no til dags er nemleg ikkje førebudde på at vaksne folk kan finna på å bestilla eit glas melk. "Melk" finst oftast ikkje på menyen, trass i at det sjølvsagt står minst éin melkekartong i kjøleskapet og glas på benken. Dermed fører orda "ei rosinbolle og eit glas melk, takk" gjerne til full forvirring. "Melk? Har me melk? Kva kostar eit glas melk? Kva glas skal eg bruka? Korleis slår eg det inn?" Desse og gjerne fleire spørsmål svirrar i hovudet til seljaren, og hen blir sett på ein hard test i improvisasjonsevner. Slik har det seg at eg har betalt alt frå fem til 25 kroner for melkeglaset - i den same kafeen.

Morosamast var det hjå Melhus bakeri på Valentinlyst under pandemien. Både eg og jenta hadde munnbind, og då ser ein som kjent berre augene. "Kan eg få eit glas melk", spurde eg, og augene over munnbindet lyste av skrekk og panikk. Hadde eg sett heile ansiktet, hadde ho nok berre sett passe usikker ut heller enn panisk, men eit artig døme på munnbindets kommunikasjonshemmande kraft var det.

I helga var me på Valentinlyst igjen. No har Melhus bakeri blitt til Rosenborg bakeri, men heller ikkje dei har melk på menyen. Eg ville ha ... - ja, de veit kva eg ville ha - og Snefrid gjekk og bestilte for oss. Eg blei sittande ved bordet og kika på nyheiter på mobilen, men etter ei lita stund merka eg at det var kaostendenser bak disken. Tre jenter virra rundt og var i heftig villreie. Det blei til slutt for vanskeleg og til slutt blei eg ropt bort til disken av Snefrid. Spørsmålet eg måtte hjelpa jentene med, var:

- Kva pleier du å betala for melka?

Det har som sagt variert, så eg sa eg trudde det var rundt 20 kroner. Dermed blei det prisen. Dessverre var den siste rosinbolla nettopp seld, så det blei rosinfri bolle. Men det blei melk.