På gjengrodde skulestiar

"Livet er knyttet til N2 i proteinet."

Denne påstanden er henta frå kladdeboka mi i kjemi frå 1. klasse på gymnaset, og eg har inga aning om kva det tyder. Eg har heller inga aning om kva alt det andre (eller kanskje heller: noko som helst av det andre) i kladdeboka tyder. Truleg forstod eg heller lite av det då eg skreiv det òg. Det var nemleg klart for meg veldig tidleg at eg ikkje kom til å bli kjemikar, fysikar eller biolog.

Den gamle kladdeboka kom hit til Trondheim med foreldra mine sist veke. Eller rettare sagt: Foreldra mine kom med boka. Det har seg nemleg slik at eg framleis har eit lite flyttelass, hovudsakeleg i form av kasser med bøker, ståande hjå dei i Årdal, og no tenkte far at han skulle ta med ein kasse eller to når dei likevel skulle nordover med stor bil. Tilfeldigvis blei det kassen med dei gamle skulebøkene, den kassen eg så absolutt har minst bruk for. Men, men. Tanken var god, og det opnar for mimring. Og før eller seinare måtte jo det òg ryddast i.

I dag gjekk eg laus på en fyrste posen. Den inneheldt nokre gamle skulebilete, russehua med tre knutar (ein dobbel) og ein bruskork - eg var ingen engasjert russ - og ein del bøker frå vidaregåande. Eg skal innrømma at det var litt morosamt å bla i dei.

Side opp og side ned med formlar og reknestykke og ting eg ein gong visste kva var, alt krydra med drodlerier og teikningar som viser at konsentrasjonen ikkje alltid var på topp. I tyskprøveboka kunne eg lesa at eg ville bli journalist, mellom anna fordi dei får reisa mykje, og på ein engelskprøve påstod eg underleg nok at eg likte krimbøker. Matteprøvene såg ut til å ha gått ganske greit - det var til og med ein 6-ar, men og ein kommentar frå mattelærar Skår: "Tilfeldigviss rett svar!".

På neste prøve slo eg tilbake: "NB! Eg veit at ein ikkje skal gange vekk nemnaren i ein ulikskap, men det går når den er den same på begge sider!!!" Det er trist å tenka på at dette kanskje var det næraste eg var eit opprør på vidaregåande...

Eksamenstida til Obstfelder

I dette øyeblikk sit nokre av studentane mine og strevar med eksamen, slik tusenvis av andre studentar her i Trondheim og elles i landet gjer. Endå fleire tusenar sit på lesesalane og førebur seg til dystane som kjem som perler på ei snor i vekene framover. Og  me kan slå fast at Vårherre har greidd det igjen: 

Han har klistra opp ei stor, varm sol over Trondheim midt i eksamensperioden.

Alle som har eit studentliv bak, hugsar det godt: Å tvinga seg sjølv til å glana ned i bøkene, som oftast innandørs på ein lesesal eller i ein liten mørk hybel, når det var så mykje anna som freista. Til og med oppvasken blei tiltrekkande i eksamensperioden. Og korleis var det ikkje då med årets fyrste steikande sol?

Nei, dette er ikkje noko nytt. Diktaren Sigbjørn Obstfelder opplevde det same i 1890. Teknikarstudenten skreiv til og med eit dikt om det, sidan han no likevel var diktar. Diktet heiter "Vår" , men har svinnande lite til felles med Aasmund Olavsson Vinje sitt meir kjende dikt med nesten same tittel. Undertittelen er "Fra mine Teknikerdage, 1890", og det heile osar av konsentrasjonsvanskar og lesesalsfrustrasjon:

          Faen i støbejernssøilerne!
          Faen i støbejernssøilerne!
Sss... for en himmelsk slaphed,
          sa..lig slap..hed!
Rødt i det grønne, grønt i det røde,
          grønt i det grønne!
Vederlagskræfterne?

          Faen i vederlagskræfterne!
          Faen i vederlagskræfterne!
Det kvindfolk, som går derborte,
          har hun sorg?
Hun skal klæ sig i blåt, blåveisblåt,
          hatten ranunkel!
Valsekiplagerne?

          Faen i valsekiplagerne!
          Faen i valsekiplagerne!
Varme og ... berberisser og ... parasoller og ...
          og sommerfugler og ...
og og og sølv i luften og sølv på sjøen ...
          Opvarter! Vin!
Huller på hoserne?

          Faen i huller på hoserne!
          Faen i huller på hoserne!
Jeg har sol, jeg har skygge!
          - hele verden!
Skulde bare havt ..en liden rødklædt
          ... blond kjærest ...

Gjensyn med dialekten

I helga var foreldra mine på besøk, og då blir det jo alltid litt mimring. For nokre dagar blir ein plassert i eit univers som ein flytta ifrå for to tiår sidan: barndomsvener, gamle naboar, stadnamn... Alt dette som var kvardagen ein gong, men som no ligg stadig lengre bak skallen.Til ein viss grad gjeld det også språket.

Det er rundt 20 år sidan eg flytta frå min barndoms Årdal, og alt då var det naturlegvis forskjell på kva ord ég brukte og kva ord dei godt vaksne i bygda brukte. Sidan har eg budd på ulike stader, fått ein sambuar frå Austlandet og ein jobb som krev at eg snakkar bokmål i undervisinga. 

Far derimot har budd i heimbygda så å seia heile sitt 74 år lange liv. Han er årdalsbu i sjel og mål, og han firer ikkje ei staving. Derfor blei det eit nostalgisk gjenhør med ord og uttrykk som har glidd ut av det aktive ordforrådet mitt, i den grad dei i det heile har vore ein del av det. 

Far snakka blant anna om lam som stønte og gamle damer som spøte. Det fyrste tyder leika, eller meir presist det den trønderske mora mi ville ha kallla knåvast. Spøte er preteritum av å spøda (spøde - spøte - har spøt, etter same system som å bada i Årdal) og er det same som å strikka. På eit tidspunkt spurte han òg mor om ho hadde fått med seg taskå, noko som tyder noko heilt anna i Ryfylke enn mange andre stader.

Det lærte eg i studietida. Det var både sjokk og vantro i blikket på ei medstudine frå Stord då eg ba henne senda meg taskå mi.

- Hææ?

- Taskå mi. Der. På andre sidå av bordet.

- Å, vesko ja. Eg syntest du sa tasko.

- Eg sa det. Ei taska er jo ei veska.

- Veit du kva taska betyr på Stord?

No veit eg det, og eg veit òg at me er ganske åleine om vår bruk av ordet, så eg har klokeleg fasa det ut. 

Etter 48 år i Ryfylke har sjølvsagt mor fått med seg kva ei taske er der i garden, og ho bruker det slik sjølv stikk i strid med barnelærdomen sin. Ho er naturlegvis blitt ganske så kunnig i Ryfylkemålet (utan at ho skal skuldast for å snakka det sjølv) gjennom tiåras løp at eg blei litt overraska då ho ikkje hadde oppfatta at me bruker y i å klyppa. Det var slett ikkje ho, men eg som blei svar skuldig då far plutseleg spurte:

- Går du til med det at du har balkong med utsikt?

"Gå til med"? Begge påstod at dette uttrykket var eit gjengs årdalsuttrykk medan eg måtte innrømma at eg alltid hadde hørt det før, korkje frå far eller nokon annan. Ikkje ein gong naboen Nora, som godt kunne snakka om kva ho spøte ijærkveld. Og endå verre: Mor og far sleit kraftig med å forklara det. Eller rettare: Dei greidde det ikkje, sjølv ikkje etter ein diskusjon seg imellom. Til slutt sa eg at far måtte jo ha meint noko då han sa det. Så kva meinte han? Det viste seg at han meinte om det var kjekt med balkong. Altså: "Gå til med noko" var det same som "synes at noko er kjekt". I alle fall i fylgje opphavet mitt.

I fylgje dialektordboka for Hjelmeland av min gamle tysklærar, Olav Hetland, tyder "gå til" å legga merke til. Til dømes: "Eg går så til koss han eldest." Her manglar derimot preposisjonen men, og det er jo ganske utenkeleg at far spør meg om eg legg merke til at eg har balkong. Han heng jo der, like utanfor døra! Balkongen, altså.

Sjølv er eg usikker på om eg går til (med) uttrykket. Det kjem rett og slett an på kva tyding ein vel: Eg har jo lagt merke til uttrykket, men eg kan ikkje seia det er så kjekt.

Lego for vaksne

Til veka kjem foreldra mine på besøk, hovudsakeleg for å sjå den nye leiligheita vår. Dei kjem med bil frå Ryfylke og blir her i nokre dagar. Det betyr sjølvsagt at dei blir nokre netter òg, og då treng dei noko å sova i. Tida med luftmadrassgjesteseng på golvet er over, så no har me kjøpt sovesofa på IKEA.

IKEA-møbler kjem som kjent i flate pakker og må monterast. I dag blei eg ferdig med sovesofaen. Eg bygde sjølve sofaen i går og skuffene i dag. Ikkje fordi det var uoverkomeleg å greia på ein laurdag, men på den måten hadde eg litt pusling å driva med i dag òg.

Eg tilhøyrer den minoriteten som synes det er ganske artig å gi flatpakkene møbelfasong. Det er vaksenlivets svar på Lego, som eg var veldig glad i som liten. Du får ei eske med ørten delar og bitar samt eit hefte med byggeteikningar. Så er det berre å gjera som teikningane seier. For meg som er fødd med åtte tommeltottar og to peikefingrar (slik at eg kan gripa rundt ein blyant og peika på kor skapet skal stå når det er ferdig) er det dessutan kjekt å ha kjensla av å ha laga noko av og til. Sjølv det ikkje heilt kan konkurrera med hyttekjøkena far lagar heilt frå botn. For ikkje å snakka om husa han har bygd, til dels dønn åleine.

Og eg begynner å få trening: Sidan innflyttinga i februar har eg legomontert kjøken-, spise- og salongbord, seks stolar, tre Billy-hyller, eit vitrineskap og ein skjenk i tillegg til sovesofaen. Nesten alt har gått nesten heilt smertefritt. Unntaket som stadfestar regelen, er stolane til spisebordet. Det er noko med IKEA og spisesalongstolar. Berre spør broren min. Han var klar til å brenna sine halvvegs ut i monteringa, noko eg alltid har mobba han for. Det slutta eg med for eit par månader sidan...

Ein forskjell på IKEA og Lego er at den fyrste kjem med verkty, eller rettare sagt umbraconøkkel. I staden for å selja små umbraconøkkelsett separat legg IKEA minst éin nøkkel i kvar eske. Så no kan eg starta nettbuttikk med spesialisering innan umbraconøklar, særleg 5 og 6 mm. Rett skal vera rett: Nokre av verktya i IKEA-pakkene er ganske snedige og kjem godt med i sykkelverkstaden, som t.d. kuleforma umbraconøklar. Men eg treng strengt tatt ikkje fire av dei.

Ein annan ting IKEA er rause med, er embalasje. Fuglane veit kor mange kvadratmeter papp og kor mange kubikkmeter plast me har kasta dei siste månadene. Dette tilgir eg gladeleg. Alternativet ville jo vore møbelbyggesett med fiks ferdige riper og hakk. Og det held med dei hakka me alt har laga sjølv.